To streikar stansa – men flystreiken fortset

(NPK-NTB-Gunnhild Hokholt Bjerve): At folk får ferien øydelagt, er ikkje grunn god nok for at regjeringa skal stanse ein streik. Å sikre gassleveransar til eit Europa i krise, er noko anna.

Vanlegvis vil politikarane la det vere opp til partane – arbeidstakarane og arbeidsgivarane og organisasjonane deira – å løyse arbeidskampar og avgjere lønn og tariffavtalar. Men om det blir streik, har regjeringa moglegheit til å gripe inn og sende tvisten til tvungen lønnsnemnd – noko ho har gjort to gonger i løpet av den siste veka:

* Konflikten til flyteknikarane med NHO. 18. juni gjekk flyteknikarane til streik. Ei veke seinare svarte NHO med lockout og alle dei organiserte flyteknikarane vart nekta å komme på jobb, inkludert dei som jobba med ambulansefly. 28. juni bestemde regjeringa at konflikten måtte stansast, fordi det var fare for liv og helse. Oppgjeret vart sendt til tvungen lønnsnemnd.

* Oljestreiken vart stansa tysdag kveld, under eitt døgn etter at han starta. Arbeidstakarorganisasjonen Lederne hadde varsla opptrapping frå laurdag og arbeidsgivarane i Norsk olje og gass hevda det ville ramme halvparten av norsk gasseksport.

– Konsekvensane ville vorte svært alvorlege, sa arbeidsminister Marte Mjøs Persen (Ap) tysdag kveld, då ho avgjorde at saka måtte sendast til tvungen lønnsnemnd.

Ho viste til krigen i Ukraina, som har ført til press på energiforsyningane i Europa.

– Noreg har eit viktig bidrag med å vere ein stabil leverandør av olje og gass, konstaterte ho.

Må vege streikeretten mot konsekvensane
Staten kan gripe inn i ein konflikt dersom han rammar samfunnskritisk verksemd, forklarer seniorforskar Åsmund Arup Seip frå forskingsstiftinga Fafo.

– Det må kunne gjerast ei avveging mellom retten til å streike og dei konsekvensane streiken får, seier han til NTB.

Dersom regjeringa grip inn med tvungen lønnsnemnd er det Rikslønsnemnda som får striden på bordet. Der sit det tre faste nøytrale medlemmer, ein representant frå LO og ein frå NHO, og dessutan to medlemmer frå kvar av partane.

– Rikslønsnemnda har følgt ein praksis der dei har vore tilbakehaldne med å forme ut eigne forslag. Dei har stort sett lagt opp til det riksmeklaren har lagt fram eller det som andre tilsvarande partar har fått i oppgjera. Grunngiving er at det ikkje skal lønne seg å hamne i ei rikslønnsnemnd, seier Seip.

«Vitale samfunnsinteresser» skal vernast
Han opplyser at staten har gripe inn rundt 50 gonger sidan 1990.

Ifølgje ein rapport Seip har forfatta om bruken av tvungen lønnsnemnd frå 1990-2012, vart omsynet til liv og helse brukt som hovudgrunngiving 15 gonger, medan «vitale samfunnsinteresser» var årsaka til at regjeringa greip inn i 13 konfliktar. «Alvorlege konsekvensar» var årsaka i 9 av dei 39 tilfella i rapporten.

– Øydelagt ferie blir ikkje rekna som alvorlege konsekvensar, opplyser Seip.

Som fleire andre forskarar NTB har snakka med trur ikkje Seip det er sannsynleg med tvungen lønnsnemnd i den pågåande pilotstreiken i SAS.

– Der er det jo ikkje vitale samfunnsinteresser i spel så lenge det berre er ein liten del av flytrafikken som blir ramma, seier Fafo-forskaren.

Han meiner likevel at media og andre bør vere merksame på at det er fleire enn feriereisande som blir ramma. Det kan til dømes vere folk som skal reise til sjukehus for behandling.

– Ikkje mange gode alternativ
Når ei regjering tyr til tvungen lønnsnemnd kan det fort komme kritikk av at streikeretten blir utfordra. Seip påpeikar på si side at tvungen lønnsnemnd er ein innarbeidd, viktig reiskap i den norske arbeidslivsmodellen.

– Dei streikande som blir stoppa kjenner seg ofte overkøyrde. Det har eg full forståing for. Men eg synest politikarar på Stortinget bør tenkje seg om to gonger før dei går til angrep på den institusjonen som tvungen lønnsnemnd er. Så langt eg kan sjå har styresmaktene vore svært tilbakehaldne med å bruke tvungen lønnsnemnd dei siste tiåra, og vi har ikkje mange gode alternativ, meiner Fafo-forskaren.

Arbeidstakarane kan klage
Når ei regjering stansar ein streik og sender konflikten til Rikslønsnemnda, skjer det gjennom ei særlov som legg ned forbod mot framleis arbeidskamp. Lova må godkjennast i Stortinget. Dersom Stortinget ikkje er samla blir lova vedteken av regjeringa som ein «provisorisk anordning».

Arbeidstakarane kan klage avgjerda ILO (FNs internasjonale arbeidsorganisasjon) om dei meiner avgjerda om å stanse streiken er feil. ILO har fleire gonger gitt arbeidstakarane medhald, opplyser Seip.

(©NPK)