NPK-NTB-Steinar Schjetne: Etter snart tre år med skyhøg inflasjon og raskt stigande rente må ein nokså gjennomsnittleg tobarnsfamilie no tole over 177.000 kroner meir i utgifter.

– Alt har vorte dyrare dei siste tre åra, og lønningane har ikkje halde tritt med prisane – sjølv om lønnsveksten i perioden kompenserer noko for prisveksten. Men så kjem dei auka rentene oppå det heile, seier forbrukarøkonom Magne Gundersen i Sparebank 1 til NTB

– Det er det som skaper skikkelege utfordringar for hushalda, seier han.

Før utgifter til straum, oppvarming og bukostnader er tekne med, har dei årlege utgiftene til ein norsk familie med to vaksne, eit skulebarn og eit barnehagebarn auka med over 160.000 kroner frå starten av 2021 til byrjinga av 2024. Det viser berekningar Statens institutt for forbruksforsking (Sifo) har gjort for NTB.

Utrekninga tek utgangspunkt i referansebudsjettet til instituttet, som viser kva det kostar å leve på eit akseptabelt forbruksnivå.

I fjor fall straumprisane markant tilbake frå det skyhøge nivået året før, og straumstøtta tok og tek framleis ein vesentleg del av rekninga når timeprisane er som høgast på vinterstid. Likevel har bukostnadene auka med over 17.000 kroner frå 2021 til 2023, ifølgje Statistisk sentralbyrå (SSB).

Dermed må tobarnsfamilien vår, som har éin fossilbil i husstanden og samla 4 millionar kroner i bustadlån, handtere årlege utgifter som er over 177.000 kroner høgare no enn før prisveksten skaut i vêret og sentralbanken sette i gang eit rentekøyr som saknar sidestykke i vår tid.

Stadfestar tala
Når vi justerer for lønnsvekst i perioden – den gjennomsnittlege industriarbeidarlønna har auka med 47.400 kroner, frå 524.500 kroner i 2021 til 571.900 kroner i 2023 – sit tobarnsfamilien igjen med over 82.000 kroner årleg i auka utgifter.

Ein vesentleg del av dette er renteutgifter på bustadlånet. Her får familiane godskrive rundt ein femdel av renteutgiftene gjennom rentefrådraget på skatten.

– Tala frå Sifo stadfestar kor krevjande den økonomiske situasjonen er for mange heilt vanlege hushald. To-inntektsfamiliar som i utgangspunktet har sunn økonomi, blir også trefte hardt av den kraftige kostnadsveksten, seier generalsekretær Morten Andreas Meyer i Huseierne til NTB.

Tala frå Sifo stadfestar ifølgje Huseierne det organisasjonen har dokumentert gjennom Huseiernes Bokostnadsindeks som Samfunnsøkonomisk analyse utarbeider årleg. Bukostnadene til eit norsk gjennomsnittshushald er nesten dobla – frå cirka 100.000 kroner i 2017 til rundt 200.000 kroner i år.

– Støre og Vedum tek dessverre feil når dei prøver å gi inntrykk av at det snur no. 2024 kjem for dei fleste til å bli eit vanskelegare år enn i fjor. Heilårseffekten av dei mange renteaukane i fjor og galopperande kommunale avgifter er viktige årsaker til det, seier Meyer.

Renter største utgift

Sifos referansebudsjett omfattar både vanlege, løpande utgifter til mat, klede, hygieneartiklar og liknande og utgifter til sjeldnare innkjøp av varige forbruksgjenstandar som mellom anna møblar og elektronisk utstyr.

Mat og drikke har vorte 24 prosent dyrare i perioden, medan utgiftene til andre hushaldsartiklar har vorte 40 prosent dyrare, viser Sifos berekningar.

Men utgifter til betening av bustadlånet stiller i ein særklasse når det gjeld utgiftsauke. I perioden har styringsrenta blir sett opp frå 0 prosent til 4,5 prosent. Låntakarar som hadde oppunder 2 prosent rente på lånet sitt første halvår 2021, må i dag rekne med å betale rundt 6 prosent i rente.

Bustadlånet er no 50 prosent dyrare. Denne utgiftsposten åleine utgjer over 60 prosent av den samla auken i Sifos døme.

LO har i lengre tid vore den tydelegaste kritikaren av rentepolitikken frå sentralbanken. Sjeføkonom Roger Bjørnstad meiner det er feil og fåfengt å setje opp renta for å få bukt med ein prisvekst som i hovudsak kjem utanfrå, og som derfor er utanfor påverkinga frå sentralbanken. Han la nyleg fram berekningar som han meiner beviser at norske bustadlånshavarar har vorte mykje hardare ramma av renteaukane enn folk i andre europeiske land. Og det sjølv om inflasjonsutviklinga og renteutviklinga har vore nokså lik.

Medan renteaukane fekk inflasjonen ned 0,9 prosentpoeng, vart den realdisponible inntekta i hushalda redusert med 3,4 prosent.

LO djupt bekymra
– LO har vore djupt bekymra for den negative utviklinga i økonomien i hushalda. Lønnsveksten er knytt til lønnsevna til næringslivet, og det er lite vi kan gjere for å bøte på den sterke prisveksten som kjem frå utlandet utan å setje arbeidsplassar i Noreg i fare, seier Bjørnstad til NTB.

Sentralbanksjef Ida Wolden Bache har ved nær sagt alle høve understreka at pengepolitikken verkar dempande på inflasjonen, og at prisveksten ville ha vore endå høgare om ikkje renta var sett som ho er gjort dei siste tre åra. Då har det også vore ein fare for at han ville ha festa seg på eit høgt nivå, noko som hadde gjort det endå vanskelegare å få han ned sidan.

No er likevel toppen truleg nådd. Det vil neppe vere behov for fleire renteaukar slik situasjonen er no, men til gjengjeld kjem renta sannsynlegvis til å bli liggjande på dagens nivå eit godt stykke ut i andre halvår.

– Det er feil å møte prisveksten med så kraftige renteaukar som Noregs Bank har gjort. Det skaper ei dobbel byrde for familiane og legg eit unødvendig press på lønnsoppgjera og folks økonomi, seier Bjørnstad.