Verdiskapingsplanen - kven skal skape verdiane?

Fylkeskommunen sin nyaste framskriving syner at folketalet i fylket vil auke svakt framover mot 2030, til om lag 117 400 personar. Ein svak vekst i landssamanheng, men greitt for fylket når vi ser dette i eit historisk perspektiv. Dessverre er det slik at heile denne veksten vil kome i aldersgruppene over 60 år. Slik vert det dersom vi ikkje klarar å endre dagens flyttemønster, som er lagt til grunn for prognosen.
Fylket har ein stor negativ flyttebalanse til resten av landet, og særleg i aldersgrupper med kompetanse som vi ønskjer oss i åra som kjem. Denne utflyttinga har fylket kompensert for gjennom innvandring på ca. 1000 personar årleg dei siste fem åra. Dette har først og fremst løyst rekrutteringsbehov innan bygg og anlegg, mekanisk industri og næringsmiddelindustrien, som får ein stadig større del tilsette frå andre land. Våre ungdomar vel i stadig mindre grad slike yrke.
Det er bra at arbeidsinnvandring har bidrege både til vekst i folketalet og næringslivet vårt, men dette må ikkje få oss til å gløyme at fylket framleis er sjanselaus i konkurransen med andre delar av landet om dei unge, som framskrivinga av folketalet fordelt på aldersgrupper syner. Årsakene til dette er fleire, men vi må konsentrere oss om det vi kan gjere noko med.
Vi kan til dømes aldri lage ein by som kan konkurrere med Bergen når det gjeld breidde i tilbodet av arbeidsplassar og fagmiljø. Men vi kan etterlikne så godt vi kan ved å samle relevante fagmiljø i litt større klynger og ved å samarbeide betre ved hjelp av ny teknologi.
Verdiskapingsplanen vektlegg behovet for å skape mange fleire arbeidsplassar innan tenesteytande næringar i bygdebyane våre. Det er denne typen arbeidsplassar som har vekst, mens industrien rasjonaliserer og effektiviserer så godt dei kan for å klare seg i ein internasjonal konkurranse. I dag ligg vi bak, og vi sakkar akterut jamført landet også innan offentleg sysselsetting, som er svært viktig i fylket. Dei små kommunane våre har aukande problem med å få tak i fagfolk på fleire område, noko som på sikt er ein trussel mot kvaliteten på tenestene til innbyggjarane.
Ei viktig årsak er at dei som er på jobbjakt i dag, legg stor vekt på fagmiljø og rom for ulike karrierevegar i ein organisasjon. Dette er til ettertanke når vi veit at behovet for helsefagarbeidarar og lærarar i landet summerer seg opp til mange titusen dei komande åra. Korleis vil fylket klare seg i denne konkurransen? I denne samanhengen er eg overtydd om at noko større kommunar vil gjere jobbane meir attraktive for våre unge.
Som kjent er det vanskeleg å spå om framtida, men at fylket vil få mange fleire godt vaksne er heilt sikkert. Dette må vi bu oss på, og først og fremst sjå på dei som ein ressurs. Det nye pensjonssystemet og den nye uføretrygda som vert innført ved komande årsskifte, legg til rette for kombinasjonar mellom jobb og trygd/pensjon tilpassa ditt behov. Desse endringane kjem akkurat i tide for eit fylke som Sogn og Fjordane, som ikkje har råd til å miste verdifull arbeidskraft grunna firkanta pensjons- og trygdeordningar.
Som framskrivinga syner, ligg det ein svært stor, kompetent og stadig friskare arbeidskraftreserve hjå dei over 60 i dag, og den er sterkt aukande. Her må både privat og offentleg sektor tenke nytt, snu litt på gamle haldningar og sjå moglegheitene. Nye tal frå NAV viser at Sogn og Fjordane er eitt av fem fylke som har nådd seniormålet i IA-avtalen. Målet var at den gjennomsnittlege lengda på yrkesaktivitet for personar over 50 år skulle auke med seks månader frå 2009 til 2013. Dette er flott, men det er framleis slik at 50+ -gruppa opplever at alderen vert brukt mot dei, sjølv om det ikkje vert direkte uttalt.
Vi ser også at mange arbeidssøkjarar er på defensiven grunna alder. Dette har ikkje Norge råd til, og slett ikkje Sogn og Fjordane, som innanfor ein relativt kort tidshorisont får ei særleg utfordring her. Heldigvis ser vi at fleire og fleire arbeidsgjevarar har oppdaga at godt vaksne arbeidstakarar har verdifull erfaring, er ansvarlege, har lite fråvær og bidreg til eit godt arbeidsmiljø. Fylket må faktisk bli best i landet i å inkludere alle i arbeidslivet om vi skal klare å realisere måla i verdiskapingsplanen.