Konkurransekrafta til verfta – kva kan hjelpe?

Menon Economics og BCG sin rapport om norske skipsverft er ein fyldig og godt beskrivande rapport om tilstanden i norsk verftsindustri. Det blir peika på fleire forhold som over tid har svekka konkurransekrafta til dei norske verfta – allmenngjeringslova gir ulemper med hensyn på personalkostnader, høg grad av outsourcing har svekka den interne kompetansen, kompetansegap på prosjektleiing og fråfall av viktige marknadar har gitt store omstillingskostnader.

Ein ting som blir nemnt, men som ikkje blir djupare analysert er produktiviteten – kor mykje båt får ein per medgått krone? Det er nemnt at produktiviteten var fallande allereie frå 2011, altså lenge før fråfallet av offshoremarkedet. Med andre ord var verfta sin konkurranseposisjon i ferd med å bli svekkja på eit tidleg tidspunkt, dei seinare kriser har berre forsterka tendensen.

Skipsbygging er ein ekstremsport: Marknaden krev at ein skal tilby og prise prototyper på delvis utvikla og beskrevne produkt og verftet må bere mesteparten av risikoen. Sett med investorauge er ikkje dette ein spesielt attraktiv industri, då ein sjeldan får betalt for denne risikoen.

Men dette er essensen i norsk skipsbygging og slik vil det fortsette å vere – det er ein ordreretta produksjon som har to store utfordringar som må handterast med tanke på produktivitet og konkurransekraft:

* Variabilitet i produktet – rederimarknadane som norske verft rettar seg mot har ikkje standardisert tonnasje. Ein kunna ønskja seg dette, men faktum er at med ein strategi som inneber diversifisering og skreddarsaum så må dette handterast. Dette blir spesielt framtredande i sal, prosjekterings- og engineeringfasen.

* Kompleksitet i prosessar – prosjektering og produksjon av eit skip er ei kompleks kjede av serielle og parallelle prosessar som involverer mange aktørar. Dette blir spesielt framtredande i innkjøps-, skrog- og utrustningsfasen der effektiv endringshandtering og konfigurasjonsstyring er essensielt. Kompleksiteten gjekk definitivt ikkje ned ved å outsource skrogbygginga til lågkostland. Likheitane er mange om ein ser til bygging av fly, tog eller bygningsbransjen.

Skal norsk skipsbygging ha ei framtid på lengre sikt må den norske klynga bli verdsmeistrar i å handtere variabilitet og kompleksitet – betre enn tyrkarar, spanjolar og asiatar som er dei største konkurrentane!

Dette krev ei mykje større grad av industrialisering og profesjonalisering av prosjektering og produksjon/prosjektgjennomføring. Navet i dette må vere verfta, men som det korrekt blir påpeika i rapporten har desse vore underinvestert i mange år, både med tanke på anleggsmidlar og intern infrastruktur.

Eit av forslaga i rapporten i er auka bruk av digitale verktøy, automatisering og robotisering. Og ja, sjølvsagt er dette ein del av svaret, men har vi forutsetningane for å få dette til i Norge og særskilt her i Nordvest?

Industri 4.0
Ser ein til Tyskland, finn ein begrepet Industri 4.0:

Dette er ein langsiktig industristrategi regjeringa heilhjarta støttar opp om og som har som mål å maksimere utbyttet av moderne teknologi i industrien. Ein ønskjer ein kompetent og konkurransedyktig industri og ser på det som strategisk viktig. Dette gjennomsyrar tenkinga, både i offentlege støtteordningar og utdanningsmoglegheiter som kombinerer praktiske og teoretiske fag.

Ein lærer industriell tankegang i utdanninga si ved å kombinere design, planlegging og optimering av produksjonsprosessar. Fagretninga kallast «Industrial Engineering». Denne fagretninga, anvendt på verftsindustrien, er i beste fall svært anonym i Noreg.

Kva blir foreslått i Norge? Resirkuleringsfond for offshorefartøy? Er dette langsiktig industriell tenking?

Heve kompetansen
Å handtere variabilitet og kompleksitet i framtidas verftsindustri krev at vi hevar kompetansen innan minst fire ulike fagområde som alle grip inn i kvarandre:

* Prosjektleiing – dette er fundamentalt i skipsbygging og inneber planlegging, optimering og styring av komplekse prosjekt

* Systems Engineering – dette er eit ideelt rammeverk for komplekse system for å sikre tverrdisiplint samarbeid som ivaretek krav i heile systemet si levetid

* Product Lifecycle Management (PLM)/Building Information Management (BIM) – dette er nødvendige metodikkar, understøtta av digitale løysingar, for å sikre samhandling, konfigurasjonsstyring og endringshandtering

* Industriell produksjon og automatisering – framtidas metodar innan tilverknad av skip må utviklast vidare og krev implementering av tydelege produksjonsfilosofiar (eks. LEAN), robotisering, prosessimulering.

Ein kan snakke lenge og vel om digitale tvillingar og virtuell prototyping, men dette er teknologiar som kjem som eit resultat av eit godt industrielt handverk i botnen. Dette handverket krev kompetanse og innspel frå alle dei fire nevnte områda over.

Korleis kan staten bidra til dette?

* Støtteordningar: Nålauget for å få støtte til reelle industrialiseringsprosjekt i ei bedrift i dag er svært trongt. Ofte er dette lange prosjekt som må gå over fleire år før ein ser effekten. Det er fullt forståeleg at aksjonærar i verfta vegrar seg for å setje i gang slike prosjekt: dei har eit usikkert utfall og påverkar dei fleste prosessar i ei bedrift. Her trengs det målretta tiltak som avlastar risiko.

* Utdanningstilbod: Dei fire nemnte fagområda over blir til ei viss grad undervist i dag, men sporadisk og spreidd. Ei moderne og framtidsretta produksjonsbedrift vil trenge kandidatar med kompetanse helst innan alle områda. Kunne ei fagretning «Industriell prosjektering og verftsproduksjon» vore ein ide?

* Industriell strategi: Kva om ein etablerte ein langsiktig industriell strategi «Verft 4.0» for Noreg?

Korleis kan den maritime klynga sjølv bidra?

* Klynga må sette industrialisering på agendaen igjen og etablere arenaer der det beste frå industriell tenking blir delt. Vi konkurrerer trass alt i størst grad mot resten av verda!

* Klynga må etterspørje kompetanse innan «Industrial Engineering» og tilby interessante og stabile rammevilkår for arbeidstakarar.

* Klynga må sjå til utlandet og andre bransjar og ta til seg lærdom – i rapporten er Meyer Verft nemnt som eit eksempel. Sjå også til byggebransjen og kva som er utretta med BIM.

* Kunne klynga gått saman om eit «månelandingsprosjekt» etter Pilot-E modellen der skroget blei bygd i Norge med avansert robotisert produksjon og integrert digital samhandling?

Vi kan mykje om båt på desse kantar, men vi har eit kompetansegap å fylle innan «Industrial Engineering». Den utfordringa bør både klynga og staten setje fokus på.