Takkar og bukkar for valkamp, eller?

ANALYSE:

Etter at kampen for lågare ferjeprisar lenge har stått i stampe, er det brått stemning for å gjere langt meir enn folk langs kysten har hatt grunn til å håpe på dei siste åra. I løpet av berre få veker er det eit fleirtal på Stortinget for å kutte prisane drastisk – og ein avtale kan vere på plass innan få dagar.

Etter at ferjeopprøret blussa opp langs kysten for kring to år sidan, har det skjedd lite. Sett vekk frå dei mellombels koronatiltaka, er det tvert om gått i feil retning om målet er at bilistar og transportørar skal betale mindre for å reise på denne måten.

Dei siste par åra har merksemda dreia seg mest om at fylkeskommunane har fått auka utgifter for å ta i bruk ferjer med lågare utslepp - og krangelen med staten om kven som skal ta rekninga. Difor bestemte protestaksjonen på Facebook seg for å ta steget over til å bli ein interesseorganisasjon - Ferjeaksjonen Møre og Romsdal.

I løpet av nokre veker har brått tilhengarane av lågare ferjepriser fått medvind i ryggen, og det eine partiet etter det andre har kappast om å gjere «ferjeveljarane» til lags. Møre og Romsdal Arbeidarparti fekk med seg partileiinga til å ta halverte ferjeprisar inn i partiprogrammet, og etterpå har det kome fleire forslag på bordet.

Framstegspartiet med Sylvi Listhaug i spissen vil halvere ferjeprisane med ein gong. Deretter vil dei ha gratis ferje i løpet av neste stortingsperiode. Også Senterpartiet kom på bana. Dei vil halvere prisen - både for ferje og hurtigbåtar på dei største sambanda. I tillegg vil dei gjere reisa gratis der det er færrast passasjerar – og stader utan fastlandsforbindelse.

Med andre ord er dei tre partia samde om at prisane skal ned – mykje – og temmeleg raskt. Med fleirtal på Stortinget er det knytt stor spenning til utfallet av eit forhandlingsmøte over helga.

Om det er meiningsmålingar, «valfeber» eller for den saks skuld rapporten frå Victor Norman og demografiutvalet som er årsaka til at partia kjem med sine forslag, er for mange langs kysten knekkande likegyldig. Dei vil takke og bukke, og sjå fram til at dei snart kan betale mindre på ferja.

Fleire har vore kritiske til at ferjesaka har utvikla seg til «overbodspolitikk», og statsministeren har etterlyst kor dei tre milliardane årleg skal takast frå. Så langt har det mest konkrete svaret vore oljefondet og Staten.

Valforskar Johannes Bergh ved Institutt for samfunnsforskning meiner det ikkje er noko grunn til å rope varsko. Også han ser tendensar til overbod slik saka har utvikla seg, men han meiner framleis at dei norske partia i det store og heile er ansvarlege. Med åtvaringa frå sentralbanksjefen denne veka friskt i minne - om at avkastinga frå oljefondet i framtida vil gå betydeleg ned, er det all grunn til å krysse fingrane for at det held fram.

Bergh peiker på at ferjesaka ikkje kan seiast å vere uviktig, og at mange meiner prisane er urimeleg høge. Samtidig borrar den rett inn i konflikten mellom by og land, ei skillelinje som alltid har hatt stor sprengkraft i norsk politikk. Her har Senterpartiet scora stort i det siste. Bergh er ikkje i tvil om at dei andre partia fryktar eit distriktsopprør i valkampen.

Valforskaren påpeiker også at noko av heile poenget med val, er veljarane skal ha moglegheit til å påverke politikarane til å føre politikken dei ønsker. At ei sak som er vesentleg for store delar av folka langs kysten får ekstra tyngdekraft i eit valår, viser også at demokratiet fungerer, fortel han til NETT NO.

Korleis blir så ein lokaliseringsdebatt som plassering av nær 150 statlege arbeidsplassar i nye GIEK (Garantiinstituttet for Eksportkreditt) og Eksportkreditt Norge påverka av valkampen?

Før påske skal Stortinget ta stilling til Frp- forslaget om å flytte hovudkontoret til den nye samanslåtte eininga til Ålesund, med avdelingskontor i Bergen. Høyringsinnspela frå sentralt hald i Oslo viser stor motstand mot ei slik løysing, medan Ålesund og Bergen har alliert seg. Samtidig har Haugesund/Stavanger-regionen meldt seg på i kampen.

Stortingspolitikar Marianne Synnes Emblemsvåg (H) sa det rett ut i eit innspelsmøte om GIEK-saka i januar, at ho såg det som «nokså krevjande å få gehør for å flytte hovudkontoret i eit valår». Også Steinar Reiten (KrF) i næringskomiteen, har meint det vil vere utfordrande å få gjennom eit vedtak om flytting på kort sikt.

Valforskar Bergh forstår bekymringa til dei to politikarane på Mørebenken. Lokaleriseringsdebattar der regionen kjempar mot kvarande, skapar også splittingar i partia, påpeiker han. Og ein ting er sikkert – det er noko alle partia vil unngå i månadene framover.

Det står att å sjå kva som blir utfallet av både ferjeprisar og plasseringa av hovudkontoret for den nye eksporteininga. I ferjesaka ligg det an til at Ap, Sp og Frp vil samlast om ei form for oppmoding til regjeringa, om å legge fram ein plan for nedtrappinga av prisane når dei legg fram revidert statsbudsjett i mai. Det betyr samtidig at konkrete løyvingar truleg kan skyvast til statsbudsjettet for neste år – etter valet.

Med GIEK-saka er det annleis. Her jobbar eit interimstyre med frist til 1. juli til å ha ei operativ eining opp og gå. Med andre ord må truleg politikarane allereie om få veker avgjere om dei skal sette på bremsen. For at hovudkontoret nokon gong blir flytta til Vestlandet, om det frå 1. juli er på plass i Groruddalen, er vanskeleg å sjå føre seg.