– Moloen endra heile Noreg

(NPK-Kari Hamre): Moloen er bølgjebrytaren som tek kampen mot sjølvaste storhavet – og som hindrar at båtar og busetnad blir knust til pinneved. I nesten 140 år har han gjort det tryggare for mange hamner langs kysten.

– Moloen endra heile Noreg og var avgjerande for om utvær og andre lokalsamfunn langs norskekysten kunne overleve, seier forfattar, journalist og fotograf Trond J. Hansen til Nynorsk pressekontor.

Han er svært fascinert av desse vernande armane i stein og betong som har gjort det mogleg med trygge fiskerihamner der hav og bølgjer elles ville gjort det umogleg å vere anna enn på godvêrsdagar. Hansen har reist rundt i landet og kartlagt det som finst av moloar og har omtalt 60 av dei i praktboka si «Molo – norskekystens mektige beskyttere».

Maritime monument
Ein molo er ifølgje ordboka eit byggverk i sjøen til vern mot bølgjer og uvêr. Dei første her i landet vart bygde i 1870-åra, laga av steinblokker hogde for hand. Sidan vart det laga moloar av sprengde steinblokker. Men det var først på 1950-talet at motoriserte gravemaskiner og lastebilar blei vanleg i hamnearbeidet og gjorde det enklare for molo-entreprenørane.

Totalt er det er bygd over 750 fiskerihamner med molo her i landet gjennom tidene. I dag er seks av desse fiskerihamnene så unike at Riksantikvaren har freda dei for å sikre den maritime kulturarven.

– For nokre år sidan blei eg veldig imponert av ein molo eg såg på Giskeødegård på Sunnmøre og byrja tenkje på alle dei som hadde laga slike konstruksjonar. Det blei opptakten til molo-reisa mi. Mange moloar står i dag som monument langs kysten og det er beundringsverdig kva arbeidarane og ingeniørane har gitt seg i kast med, seier Hansen.

Kamp mot naturkrefter
Molobygging var i starten eit gedigent pionerprosjekt og ein seig kamp mot elementa.

– Moloarbeidet var tungt og ein kamp mot naturkreftene. Hamnevesenet bygde opp og sjøen reiv ned. I Berlevåg til dømes brukte dei 44 år for å byggje 410 meter molo. Tallause gonger knuste storhavet det som var bygd opp. Liknande historier er det mange av langs kysten. Men det var barske arbeidsfolk som aldri gav seg, dei var smarte ingeniørar som spekulerte ut nye måtar å gjere ting på, fortel Hansen.

Ideen til molobygginga kom frå utlandet. Noreg såg til Frankrike og England og fekk mykje kunnskap derifrå, men det vart mykje prøving og feiling i starten, mangel på riktig reiskap og ein måtte leggje til rette for lokale forhold.

Avgjerande for utviklinga av fiskerinæringa
Før moloane kom måtte fiskarane bruke små båtar som dei kunne trekkje på land. Med moloane kunne fiskarane skaffe større båtar som kunne liggje utpå, utan å bli dregne på land. Og med større båtar kunne ein gå lenger til havs og i større grad oppsøkje dei beste fiskefelta.

– Moloane endra livet langs kysten og også mykje av infrastrukturen. Mange stader fekk også rutebåt-anløp etter at det kom molo. Eg trur mange stader langs norskekysten ville blitt avfolka utan moloar. Heilt opp til 1970-talet var det vanleg at kystbygdene prioriterte skikkeleg hamn og molo framfor vegsamband. Utan ein god molo var det fleire stader rett og slett ikkje liv laga. Men det var derimot ikkje økonomi til å byggje molo til alle som ville ha. Dei stadene som fekk molo overlevde som samfunn, seier Hansen.

Utfordrande vedlikehald
– Korleis er behovet for moloar i dag?

– No er det heilt annleis. I mange små fiskerihamner er det ikkje lenger fiskeriaktivitet og bruk for moloar fordi fiskebåtane helst går til dei store hamnene for å levere fangsten sin. Nokre spesielle hamnemoloar er derfor blitt verna som kulturminne. Nokre gamle moloar har også fått private eigarar. Andre stader har moloane og hamnene blitt oppgraderte og tilpassa dagens krav og fartøystorleikar. Havet er derimot ikkje mindre brutalt no enn før, og alle moloar har behov for vedlikehald etter som åra går og bølgjene stadig slår mot land. Det kan vere ei utfordring, særleg økonomisk, seier Trond Hansen.

(©NPK)