Ulovleg overvaking kan koste arbeidsgjevar dyrt

(NPK – Heidi Molstad Andresen): Reglane for kameraovervaking er svært strenge. Visste du til dømes at om ein arbeidsgjevar ser på kameraopptak at den tilsette som stel, så kan han ikkje utan vidare nytte opptaket som oppseiingsgrunn?

– Det er arbeidsgjevaren og verksemda sitt ansvar å følgje personvernreglane ved kameraovervaking. At me ser så mange brot på reglane, betyr anten at arbeidsgjevaren ikkje er kjent med reglane, eller at dei ikkje tek reglane på alvor, seier juridisk rådgjevar i Datatilsynet, Jasmin Omer.

NETT NO kunne tidlegare i sommar fortelje om tilsette som LO sin sommarpatrulje møtte på Nordvestlandet, som kjente seg overvåka på jobb.

Rådgjevaren understrekar at regelbrot kan få kostbare konsekvensar:

– Storleiken på gebyra avheng av kor grovt og omfattande brotet er. Me kan gje bøter på nokre få tusen – og opp til mange hundre tusen kroner.

Ublide møte med arbeidslivet
Sist veke avdekte LO sin sommarpatrulje at over 700 sommarvikarar (12,8 prosent av dei spurde) er blitt filma ulovleg på jobb. Dei tilsette skal mellom anna ha vorte filma i garderoben og utanfor toalettet. I dei fleste tilfella var dei tilsette anten ikkje informert om at det var montert kamera på arbeidsplassen, eller kvar kameraa var plassert.

Ulovleg kameraovervaking er likevel ikkje berre eit sommarfenomen som unge arbeidstakarar blir utsette for. Kvart år får Datatilsynet mange meldingar om problemet, fortel Omer.

– Me høyrer også om arbeidsgjevarar som har fjerntilgang på overvakingskameraa sine gjennom ein app, og som ringjer tilsette for å korrigere dei om dei meiner tilsette gjer noko feil eller upassande. Det kan vere alt frå at dei har besøk på arbeidsplassen, utfører arbeidet feil eller tek for lang pause, seier Omer.

Ikkje lov å kontrollere
Alle dei nemnde døma er langt utanfor det regelverket tillét. Det er aldri lov å nytte overvakingskamera for å kontrollere tilsette og korleis dei jobbar. Kameraovervaking er berre tillate om arbeidsgjevaren har eit såkalla «særskilt behov». Det kan til dømes vere for å førebyggje og avdekkje straffbare forhold begått av andre utanfor verksemda, eller for å verne om liv og helse.

– For at overvakinga skal vere lovleg, må behovet for overvaking vege tyngre enn belastninga overvakinga vil vere for dei tilsette. Arbeidsgivaren kan uansett ikkje overvake stader der den tilsette forventar å ha privatliv, slik som toalett, garderobar, kvilerom, pauserom og bønerom. Om ein arbeidsgjevar planlegg å starte med kameraovervaking som eit kontrolltiltak etter Arbeidsmiljølova, skal planane også alltid diskuterast med tilsette og tillitsvalde, seier Omer.

Krev konkret behov
Utgangspunktet for regelverket er at alle har rett til personvern og privatliv på jobb. Kameraovervaking er eit inngripande tiltak. Ein kan difor ikkje montere kamera «berre for sikkerheits skuld», understrekar Omer:

– Behovet for overvaking må vere konkret og reelt, og ein må kunne dokumentere behovet før overvakinga tek til. Det er til dømes ikkje nok å seie at eit kamera vil vere ei sikkerheit ved ran. Ein må kunne vise til fastsette føremål; at verksemda har konkrete utfordringar med ran, treng kamera i butikklokale for å hindre at kundane naskar endå meir eller at ein vil sikre seg mot innbrot etter stengjetid. Føremålet bestemmer både kor ein plasserer kameraa, og når dei skal vere slått på. Dei tilsette skal alltid informerast om overvakinga og korleis og når den skjer. I tillegg skal ein informere om overvakinga med skilt eller anna tydeleggjering, forklarar ho.

Datatilsynet rår også arbeidsgjevar frå å innhente samtykke frå dei tilsette til overvaking for deretter å bruke dette som eit slags grønt lys:

– Maktforholdet mellom arbeidsgjevar og tilsett er skeivt. Ofte vil den tilsette oppleve at han eller ho ikkje har eit reelt val og kjenne seg pressa til å gje samtykke.

Tips anonymt
Men kva gjer du då, om du oppdagar ulovleg overvaking på arbeidsplassen din?

– Det første du bør gjere, er å prate med tillitsvald, verneombod eller personvernombod. Om du er fagorganisert, kan du også ta kontakt med fagforeininga. I Datatilsynet har me ei eigen rettleiingsteneste som er open kvar dag, og folk kan sende inn klager om ulovleg overvaking direkte til oss. Alle som jobbar her har teieplikt, men om ein ikkje vil stå fram med namn, er det mogleg å sende anonyme tips, fortel ho.

Om Datatilsynet får informasjon dei meiner det er verdt å kikke nærare på, har dei ulike sanksjonar dei kan nytte:

– I nokre tilfelle kan me følgje opp saka ved å dra på tilsyn. Me kan også sende verksemda eit rettleiande brev om regelverket, eller gje pålegg om å endre eller stanse overvakinga. Ved grove brot, kan arbeidsgjevar vente seg overtredingsgebyr.

Ho nemner ei sak frå ein voks-salong som døme, der verksemda kameraovervaka resepsjonsområdet.

– Datatilsynet vurderte at verksemda korkje hadde rettsleg grunnlag for overvakinga eller hadde informert godt nok om ho, og at den ramma både tilsette og kundar i salongen. Salongen fekk difor eit gebyr på 100.000 kroner.

Kan lagrast i ei veke
Om overvakinga er lovleg, kan materialet uansett ikkje oppbevarast i uavgrensa tid. Hovudregelen er at ein kan lagre filmen i sju dagar, fordi dei fleste vil ha oppdaga eller avdekt det dei treng i løpet av denne tida, fortel Omer:

– Lova opnar for at opptak likevel kan lagrast i inntil 30 dagar viss det er sannsynleg at eit opptak vil bli utlevert til politiet. Det finst og unnatak for utsalsstader som nyttar betalingsinstrument eller identitetsbevis, og i lokale med post- og banktenester. Dei må slette opptak seinast tre månader etter at opptaket er gjort.

Som hovudregel er det heller ikkje lov å utlevere personopplysningar om andre som er samla inn gjennom kameraovervaking, til dømes ved å legge det ut på sosiale medium utan samtykke frå den som er filma. Unnataket er utlevering til politiet ved etterforsking av straffbare handlingar eller ulykker. Arbeidsgjevar må i tillegg ha ein konkret grunn til å sjekke opptaka, slik som at det har vore eit ran eller tjuveri, eller er mistanke om det.

Kan ikkje nyttast utan vidare
Jasmin Omer i Datatilsynet er også tydeleg på at arbeidsgjevar heller ikkje utan vidare kan nytte opptaka til anna enn det tiltenkte føremålet.

Om ein arbeidsgjevar overvakar lovleg, og tilfeldigvis oppdagar at tilsette stel frå verksemda, er det ikkje sikkert overvakingsfilmen kan nyttast til å sparke den tilsette:

– Bruken av eit kameraopptak må alltid vere i tråd med føremålet. Om føremålet med kamera er å beskytte verksemda mot ran, kan du ikkje utan vidare seie opp arbeidstakaren din fordi du har sett på kamera at vedkommande stel. I slike saker er det reglane for oppseiing i Arbeidsmiljølova og personvernregelverket ein må forhalde seg til. Om saka går til retten, er det domstolen som bestemmer om ein kan nytte opptaka som bevis.

(©NPK)